Property Law | आजच्या काळात संपत्तीचे वाद हे सर्रास पाहायला मिळतात. कुटुंबांमध्ये, विशेषतः भावकीमध्ये, मालमत्तेच्या वाट्यावरून होणारे वाद न्यायालयातही पोहोचतात. अनेकदा कायद्याची (Property Law) अपुरी माहिती असल्याने हे वाद अधिकच वाढतात. अशा परिस्थितीत, ‘एखादी विवाहित मुलगी आपल्या वडिलोपार्जित संपत्तीवर दावा करू शकते का?’ किंवा ‘भावाच्या संपत्तीवर बहिणीचा हक्क असतो का?’ असे प्रश्न अनेकदा उपस्थित होतात. या संदर्भात भारतीय कायद्यातील तरतुदी काय सांगतात, हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.
वडिलोपार्जित संपत्तीवर मुलीचा समान हक्क
अनेक लोकांचा असा गैरसमज असतो की, मुलीचे लग्न झाल्यावर तिचा वडिलांच्या वडिलोपार्जित संपत्तीवरील हक्क संपुष्टात येतो. मात्र, हा समज पूर्णपणे चुकीचा आहे. ‘हिंदू उत्तराधिकार कायदा (२००५ सुधारणा)’ या कायद्यानुसार, वडिलोपार्जित संपत्तीवर जितका हक्क मुलाचा असतो, तितकाच हक्क मुलीचा देखील असतो. म्हणजेच, मुलगी विवाहित असली तरी तिला वडिलोपार्जित संपत्तीमध्ये तिचा वाटा मिळवण्याचा पूर्ण अधिकार आहे. या कायद्याने मुलगा आणि मुलीला संपत्तीमध्ये समान हक्क प्रदान केला आहे.
आई-वडिलांच्या स्वकष्टार्जित मालमत्तेवर कोणाचा हक्क?
वडिलोपार्जित संपत्तीच्या नियमांनुसार, आई-वडिलांनी स्वतः कमावलेल्या मालमत्तेवर (स्वकष्टार्जित मालमत्ता) त्यांचा पूर्णतः हक्क असतो. या मालमत्तेवर कोणत्याही मुलाचा जन्माधारित अधिकार नसतो. जर आई-वडिलांना आपली स्वकष्टार्जित मालमत्ता आपल्या मुलीच्या नावावर करायची असेल, तर मुलगा त्यावर आक्षेप घेऊ शकत नाही. कारण, कायद्यानुसार आई-वडिलांच्या स्वकष्टार्जित मालमत्तेवर मुलाचा हक्क राहत नाही. ते आपली मालमत्ता कोणाला द्यायची याचा निर्णय घेण्यासाठी स्वतंत्र असतात.
भावाच्या मालमत्तेवर बहिणीचा हक्क कधी असतो?
सामान्यतः, भावाने स्वतः कमावलेल्या मालमत्तेवर बहिणीचा थेट हक्क नसतो. जोपर्यंत भाऊ जिवंत असतो आणि त्याचे ‘वर्ग १’ मधील वारसदार (उदा. पत्नी, मुले, आई) उपस्थित असतात, तोपर्यंत बहिणीला भावाच्या स्वकष्टार्जित मालमत्तेत कोणताही कायदेशीर वाटा मिळत नाही.
मात्र, काही विशिष्ट परिस्थितीत भावाची मालमत्ता बहिणीच्या नावावर होऊ शकते. जर एखाद्या भावाचे निधन झाले आणि त्याच्यामागे ‘वर्ग १’ मधील कोणताही वारसदार नसेल, तर अशा वेळी त्याची मालमत्ता ‘वर्ग २’ मधील वारसदारांना मिळते. ‘वर्ग २’ च्या वारसदारांमध्ये बहिण, भाऊ, काका आणि इतर नातेवाईक येतात. अशा परिस्थितीत, जर भावाला ‘वर्ग १’ मधील वारसदार नसतील, तर बहिणीला त्याच्या मालमत्तेत कायदेशीर हक्क मिळू शकतो.
थोडक्यात, भारतीय कायद्याने मालमत्तेच्या वाटपाबाबत स्पष्ट नियम घालून दिले आहेत. या नियमांनुसार, वडिलोपार्जित संपत्तीत मुला-मुलीला समान हक्क आहे, तर स्वकष्टार्जित मालमत्तेवर आई-वडिलांचा पूर्ण अधिकार असतो. भावाच्या मालमत्तेवर बहिणीचा थेट हक्क नसला तरी, विशिष्ट परिस्थितीत तिला ती मालमत्ता मिळू शकते. कायदेशीर तरतुदींची योग्य माहिती असणे हे भविष्यातील वादांपासून वाचण्यासाठी अत्यंत आवश्यक आहे.
हेही वाचा:
• शेतकऱ्यांसाठी आनंदाची बातमी! राज्य सरकारचा ऐतिहासिक निर्णय: आता शेतरस्त्यांची नोंद थेट सातबाऱ्यावर
